Zapraszamy do zapoznania się z kolejnym artykułem w ramach edukacji prawnej w związku z realizacją projektu „Prowadzenie nieodpłatnej pomocy prawnej oraz świadczenie nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego”. Artykuł może zainteresować osoby żyjące w konkubinacie czyli nieformalnym związku partnerskim.

Życie w nieformalnym związku partnerskim

             Nieformalny związek partnerski kobiety i mężczyzny zwany jest potocznie konkubinatem. Konkubinat charakteryzuje się najczęściej wspólnym zamieszkiwaniem, więzami uczuciowymi, fizycznymi i ekonomicznymi. Partnerzy wspólnie podejmują ważne decyzje, wspólnie ponoszą koszty utrzymania i wspólnie wychowują dzieci a związek ich ma cechy trwałości, jednak  jest niesformalizowany.

Popularność konkubinatu w Polsce w ostatnich latach zwiększa się. Według najnowszych danych GUS w 2021 r. odnotowano 552,8 tys. par żyjących bez ślubu. Dziesięć lat wcześniej było ich 316,5 tys.  Oczywiście są to dane przybliżone. Dlaczego Polki i Polacy wybierają życie „na kocią łapę?”. Pewnie jednym z argumentów niesformalizowania związków partnerskich jest łatwość jego rozwiązania. Nie analizuję tutaj jednak przyczyn takiej sytuacji.

Chciałam skupić się na skutkach takiego związku z punktu widzenia obowiązującego w Polsce prawa. Polskie prawo nie uznaje formalnie konkubinatu. Projekty ustaw zmieniających sytuacje partnerów leżą na półkach sejmowych. W wielu wypadkach konkubenci, mimo więzi faktycznie ich łączącej, nie mają praw, jakie z reguły przysługują osobom funkcjonującym w małżeństwie.

Konkubenci nie dorabiają się wspólnego majątku, rzeczy nabyte w czasie trwania związku należą do jednego z nich, ewentualnie tworzą współwłasność w częściach ułamkowych. Partner nie ma żadnych praw do rzeczy zakupionych w czasie trwania związku i po rozpadzie związku, nie może domagać się podziału majątku po połowie. Gdy rozchodzą się małżonkowie, to osoba, która nie została wyłącznie winna rozkładu pożycia, może otrzymać alimenty o ile znajduje się w niedostatku. Natomiast inaczej jest w przypadku rozpadu konkubinatu, alimenty na partnera nie przysługują .

Następny poważny problem, o którym, zwłaszcza młodzi ludzie, nie myślą, to sprawa dziedziczenia po zmarłym partnerze. Prawo nie przewiduje możliwości dziedziczenia ustawowego po konkubencie, co znacznie utrudnia zabezpieczenie majątku na wypadek śmierci jednego z partnerów. Konkubenci aby zapewnić sobie prawa, mogą zawrzeć między sobą stosowną umowę cywilnoprawną lub spisać odpowiedni testament. Po śmierci jednaj z osób pozostający w nieformalnym związku drugi partner nie ma prawa do renty rodzinnej. Takie uprawnienie może przysługiwać dziecku zmarłego.

Również prawo podatkowe nie jest łaskawe dla konkubentów. W razie otrzymania darowizny lub spadku po partnerze, konkubenci zobowiązani są do zapłaty podatku na zasadach obowiązujących osoby obce, czyli według najwyższej stawki. Nie jest również możliwe wspólne rozliczenie podatku z konkubentem, natomiast odpowiedzialność za długi np. z tytuł najmu mieszkania jest solidarna. W większości banków do dnia dzisiejszego przy wyliczaniu zdolności kredytowej partnerzy są traktowani jako single, a dochody partnerów nie są sumowane, co może znacznie utrudnić uzyskanie kredytu na większą sumę.

Jedynie w rozumieniu prawa karnego konkubenci są osobami najbliższymi, dzięki czemu mają prawo do odmowy składania zeznań przeciwko partnerowi.

Najważniejsza jednak wydaje się sprawa statusu dziecka ze związku partnerskiego. Dziecko urodzone w konkubinacie ma status dziecka pozamałżeńskiego. Aby dziecko urodzone w związku nieformalnym miało takie same prawa jak dziecko pochodzące z małżeństwa, konieczne jest do tego, aby ojciec biologiczny uznał dziecko w urzędzie stanu cywilnego lub w sądzie. Wówczas też rodzice ustalają w zgodnych oświadczeniach jakie nazwisko nosi dziecko. Jeżeli jednak konkubent nie chce uznać dziecka, a matce na takim ustaleniu zależy, wtedy konieczne jest przeprowadzenie postępowania sądowego, czyli wytoczenie powództwa przeciwko domniemanemu ojcu dziecka z żądaniem sądowego ustalenia ojcostwa. To jest istotne przy domaganiu się o alimenty na rzecz dziecka. W przypadku rozstania się konkubentów oboje rodziców zachowuje władzę rodzicielską. Wiążą się z tym prawa i obowiązki utrzymania kontaktów z dzieckiem. Chodzi tu o przebywanie razem, odwiedziny, spotkania. Tylko gdy wymaga tego dobro dziecka, sąd może orzec o zawieszeniu, ograniczeniu lub pozbawieniu władzy rodzicielskiej jednego lub obojga rodziców. Jeżeli jedno z rodziców zostało pozbawione władzy rodzicielskiej, albo jeżeli jego władza została zawieszona cała władza przysługuje drugiemu.

Zasygnalizowałam tylko niektóre problemy, z którymi spotykają się osoby funkcjonujące  w nieformalnym związku. Osoby, które decydują się na taki związek winny przeanalizować plusy i minusy tego rozwiązania i próbować przewidzieć jego konsekwencje, rozważyć jakie są potrzeby i oczekiwania w stosunku do swojego związku.

Konkubinat może być atrakcyjny dla osób, które szukają większej swobody i niezależności w nieformalnym związku. Życie w konkubinacie niesie jednak ze sobą pewne ryzyka i brak ochrony prawnej w wielu kwestiach. W Polsce, z punktu widzenia prawa wciąż nie jest to atrakcyjna forma.

Związek małżeński oferuje szereg praw, które chronią interesy partnerów w różnych aspektach życia, takich jak podatki, dziedziczenie ustawowe czy podział majątku.