Na czym polega  ubezwłasnowolnienie osoby niepełnosprawnej? Temat ten jest obecnie szeroko  dyskutowany  z uwagi na  planowaną całkowitą likwidację instytucji ubezwłasnowolnienia  i zastąpienie jej innym system nazwanym  modelem wspieranego podejmowania decyzji.

1. Jak obecnie w prawie polskim funkcjonuje system ubezwłasnowolnienia i jaki ma cel.

Warto zająć się tym problemem, który może  dotyczyć zarówno osób młodych, jak i starszych.  Obecnie obowiązujące przepisy kodeksu cywilnego przewidują możliwość ubezwłasnowolnienia osób wymagających szczególnej opieki już od 13 roku życia. Ubezwłasnowolnienie ma na celu przede wszystkim ochronę osoby, która z powodu złego stanu zdrowia lub innych zaburzeń nie jest w stanie podejmować samodzielnych decyzji. Stosuje się, gdy istnieje ryzyko, że taka osoba podejmie decyzje niosące poważne konsekwencje zdrowotne, finansowe lub prawne niekorzystne dla jej życia.

Gdy  utrata zdolności do czynności prawnych jest całkowita -wówczas konieczne jest ustanowienie opiekuna prawnego. W  tej sytuacji stosuje się tzw. ubezwłasnowolnienie całkowite.

Gdy niektóre czynności  mogą być wykonywane osobiście, ale jednak w niektórych konieczna jest pomoc i reprezentacja przez inną osobę stosuje się wówczas ubezwłasnowolnienie częściowe.  W takim przypadku najczęściej ustanawia się kuratora, który musi wyrazić zgodę na ważniejsze decyzje podejmowane przez osobę częściowo ubezwłasnowolnioną.

2. Jak aktualnie wygląda procedura ustanawiania opiekuna i kuratora.

Proces ubezwłasnowolnienia zaczyna się od postępowania przed sądem, który po przeprowadzeniu niezbędnych badań i uzyskaniu opinii specjalistów, wydaje orzeczenie o ubezwłasnowolnieniu. Po uprawomocnieniu się orzeczenia następuje  postępowanie, mające na celu formalne ustanowienie opiekuna (w przypadku ubezwłasnowolnienia całkowitego) lub kuratora (w przypadku ubezwłasnowolnienia częściowego). Przekazanie  w tym celu dokumentów do właściwego sądu opiekuńczego  wszczyna się z urzędu i nie wymaga składania dodatkowych wniosków przez strony.

Jaka jest rola opiekuna prawnego? Głównym zadaniem opiekuna prawnego jest działanie w najlepszym interesie osoby, która została pozbawiona pełnej zdolności do czynności prawnych. Do jego obowiązków należą m.in.:

• Zapewnienie opieki i środków do życia: Opiekun dba o codzienne potrzeby osoby ubezwłasnowolnionej, zapewniając odpowiednie warunki bytowe, wyżywienie, opiekę medyczną i inne niezbędne środki do życia.
• Zarządzanie majątkiem: Obejmuje to ochronę interesów majątkowych podopiecznego oraz podejmowanie decyzji finansowych. W przypadku czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu (na przykład sprzedaż nieruchomości) konieczne jest uzyskanie zgody sądu opiekuńczego.
• Reprezentowanie podopiecznego: W kontaktach z urzędami, instytucjami czy przy zawieraniu umów opiekun działa w imieniu osoby ubezwłasnowolnionej.

Opiekun musi wykonywać swoje obowiązki z należytą starannością, mając na uwadze dobro podopiecznego. Jego działania znajdują się pod stałym nadzorem sądu opiekuńczego, który kontroluje, czy podejmowane decyzje są zgodne z interesem osoby ubezwłasnowolnionej.

 

W  Polsce planowana jest całkowita likwidacja instytucji ubezwłasnowolnienia.

Instytucja ubezwłasnowolnienia całkowitego i częściowego ma zostać wyeliminowana z polskiego porządku prawnego do 2027 roku. Osoby, które obecnie są ubezwłasnowolnione, odzyskają pełną zdolność do czynności prawnych. Zmiany te mają na celu zastąpienie obecnego systemu modelem dającym większą swobodę decyzji. Najważniejsze planowane zmiany to przede wszystkim wprowadzenie wspieranego podejmowania decyzji. Zamiast ubezwłasnowolnienia osoby potrzebujące wsparcia będą mogły skorzystać z różnych form pomocy, dostosowanych do ich indywidualnych potrzeb. Jest to tzw. asysta osobista poprzez kuratora wspierającego i reprezentującego.

Kurator wspierający: Będzie pomagał osobie wspieranej w podejmowaniu decyzji, wyjaśniając skutki prawne i asystując w formalnościach, ale nie będzie ograniczał jej zdolności prawnej. Kurator będzie powoływany na czas określony, nie dłuższy niż 5 lat,  z możliwością ponownego ustanowienia.

Kurator reprezentujący: Będzie ustanawiany do prowadzenia spraw określonego rodzaju i będzie musiał uzyskiwać zgodę sądu na dokonanie ważniejszych czynności.

Obok modelu wsparcia planuje się  również ciekawe i całkowicie nowe rozwiązanie, a mianowicie wprowadzenie mechanizmu pełnomocnictwa rejestrowego na wypadek przyszłej niepełnosprawności, które da  możliwość zaplanowania przyszłych decyzji w razie pogorszenia stanu zdrowia, jednocześnie zachowując  godność i autonomię osobie  reprezentowanej.

Podsumowując: planowana rozbudowa systemu asystencji, która już jest wprowadzana w Polsce i realizowana poprzez samorządy, to zorganizowana forma wsparcia, polegająca na świadczeniu usług przez asystenta osobistego, mająca na celu pomóc osobie z niepełnosprawnością w wykonywaniu codziennych zadań, poruszaniu się, a także włączyć ją w aktywne  życie społeczne i zawodowe.

Asystent ma być specjalnie wyszkolony, ma wypełniać odpłatnie funkcje zawodowe opłacana przez państwo. Zainteresowana osoba  z niepełnosprawnością  niezależnie od stanu zdrowia, może zawrzeć umowę z wybranym asystentem, który nie będzie podlegał ingerencji sądu, nie będzie to również członek rodziny .

Ta reforma stanowi odpowiedź na rosnące postulaty zabezpieczenia praw osób niepełnosprawnych, starając się jednocześnie dostosować polskie prawo do międzynarodowych standardów ochrony praw człowieka.

 

opracowanie autorstwa pani Alicji Wiekiery – radcy prawnego.